Etymologia nazwy smog to dwa angielskie słowa: smoke (dym) oraz fog (mgła). Smog składa się przede wszystkim z pyłu zawieszonego (PM 2,5 oraz PM 10) oraz ozonu troposferycznego (O3). Ponadto na jakość powietrza którym oddychamy wpływają również związki siarki, benzen oraz metale ciężkie.
Smog letni (fotochemiczny)
Smog fotochemiczny powstaje głównie w wyniku reakcji chemicznych w atmosferze. Ich skutkiem jest przede wszystkim powstanie ozonu troposferycznego (O3). Ozonu tego nie należy mylić z ozonem stratosferycznym (tworzy on warstwę ochronną przed słońcem wokół ziemi).
Ozon jest zanieczyszczeniem wtórnym, co oznacza że powstaje na skutek przemian chemicznych innych związków. Na związki te składają się przede wszystkim tlenki azotu (NOx), niemetanowe lotne związki organiczne (NLZO), tlenek węgla (CO) oraz metan. Ozon troposferyczny powstaje na skutek reakcji chemicznych związanych z wymienionymi substancjami zachodzącymi pod wpływem promieninowania słonecznego UV.
Jak wynika z Krajowego Bilansu Emisji za lata 2013-2014, w Polsce za emisje tych związków chemicznych odpowiadają:
w przypadku tlenków azotu (NOx): procesy spalania w przemyśle i poza przemysłem. W 2014r. największymi źródłami emisji tlenków azotu w przemyśle było spalanie paliw w procesach produkcji energii oraz transporcie drogowym. Jeśli chodzi o emisję tlenków azotu poza przemysłem, główny udział mają w tym zakresie gospodarstwa domowe.
w przypadku tlenku węgla: procesy spalania w przemyśle i poza przemysłem. Warto zwrócić uwagę że jeśli chodzi o tlenek węgla w 2014r. 62% emisji pochodziło z procesów spalania poza przemysłem.
w przypadku niemetanowych lotnych związków organicznych (NMLZO), największy udział w emisji w 2014r. (36%) miały procesy zastosowania rozpuszczalników. W następnej kolejności za emisję odpowiadały transport drogowy oraz procesy spalania poza przemysłem (ok. 19% emisji).
Pyły zawieszone – PM 2,5 oraz PM 10 – różnice
Pyły stanowią znaczący czynnik chorobotwórczy – w związku z tym że osiadają na pęcherzykach płucnych i utrudniają oddychanie i powodują podrażnienie śluzówki wyścielającej drogi oddechowe. Zarówno PM 2,5 jak i PM 10 mogą przyczyniać się do zachorowań na choroby takie jak: zapalenia górnych dróg oddechowych, choroby alergiczne, astmę oraz niektóre nowotwory.
To co istotne, nie istnieją minimalne stężenia pyłów zawieszonych które nie byłyby szkodliwe dla zdrowia. Wszelkie tzw. Normy dla pyłow drobnych określają jedynie pewne umowne „granice”. Przykładowo tzw. poziom dopuszczalny dla PM 10 równy 50 µg/m3 nie jest tożsamy z bezpiecznym dla zdrowia. Oznacza on jedynie to, że poziom powietrza nie jest dobry, natomiast nie powinien wywoływać ciężkich skutków dla zdrowia. Dlatego warto wiedzieć jak się chronić przed smogiem.
Pył zawieszony PM 10
Tzw. PM 10 jest mieszaniną substancji organicznych i nieorganicznych zawieszonych w powietrzu i zawierających różnego rodzaju niebezpieczne dla zdrowia substancje. Pył PM 10 obejmuje również cząstki kurzu i pleśni. Może się on przedostawać do górnych dróg oddechowych i płuc. Na pył zawieszony PM 10 składają się drobinki o średnicy mniejszej niż 10 mikrometrów. Dla porównania, średnica ludzkiego włosa to 50-70 mikrometrów a ziarno piasku ma około 90 mikrometrów. Przyczyny powstawania PM 10 mogą być naturalne (np. pożary lasów) jak również wywołane przez człowieka – kurz związany z transportem drogowym lub procesami kruszenia i rozdrabniania materiałów podczas robót budowlanych.
Pył zawieszony PM 2,5 jako element składowy smogu
Składa się ze związków organicznych i nieorganicznych o średnicy poniżej 2,5 mikrometra. To co istotne, pył PM 2,5 może być przenoszony na znaczne odległości (nawet powyżej 2000 km). PM 2,5 jest bardziej niebezpieczny od pyłu PM 10, ponieważ ze względu na mniejszą średnicę drobinek może wnikać do krwi. W odróżnieniu od PM 10, pył zawieszony PM 2,5 powstaje głównie w procesach spalania paliwa (zarówno tych przemysłowych jak i związanych z emisją pojazdów).
Photo by Ethan Hoover on Unsplash
Bibliografia:
http://publications.gc.ca/Collection-R/LoPBdP/modules/prb98-4-smog/maincomponents-e.htm